نقش زنبور عسل در کشاورزی و محیط زیست

زنبور عسل در ايران و بعضی از کشورها  اکثرا به خاطر توليد عسل و احيانا موم نگهداری میشود و حال آنکه در کشورهای اروپايی و آمريکا بيشتر به خاطر گرده افشانی و استفاده از محصولات زنبور عسل وعوامل فرعی پرورش زنبورعسل است. در اکثر گياهان گلدار، گرده افشانی به صورت غيرمستقيم بوده و به وسيله باد، حشرات، انسانو ... تلقيح انجام میگيرد. ثابت شده است که سهم زنبورعسل در اين نوع گرده افشانی بالغ بر ٩٠٪است. اهميت فرآوردههای خارجی کندو (بذر و ميوه) به مراتب بيشتر از ارزش محصولات داخلی کندو (عسل و موم و ...) است.

با اين که حشرات گرده افشان زياد هستند ولی حشرهای که میتواند گرده گيری را به حد اعلی و در نهايت کمال انجام دهد، زنبورعسل است. طبق تحقيقاتی که انجام گرفته و در نشريات نيز منعکس شده است کشاورزان و باغداران ٢٥ برابر زنبورداران از طريق گرده‌افشانی استفاده میکنند (توليد بذر و ميوه) بدين معنی اگر زنبورداری از چند کلنی 10میلیون  عسل و موم استفاده کند، يک باغدار يا کشاورز با استفاده از همان چند کلنی حدود 15میلیون سود خواهد برد.

يکی از امتيازات زنبور عسل نسبت به حشرات گرده افشان ديگر در اين است که به گل وفادار است (ثابت گلی) يعنی وقتی که اولين زنبور از کندو خارج شد و به سوی گلها پرواز کرد و ً مثلا گل زردآلو را انتخاب کرد، تا ميسر باشد در همان پرواز از گل زردآلو استفاده خواهد کرد. به علاوه بهمحض برگشت به کندو با رقصهای مخصوص زنبورهای ديگر را به آن منطقه هدايت خواهد کرد و اين زنبورها با وجود گل مزبور روی گل ديگری نخواهند نشست و گرده افشانی همان نوع گلها به حد اعلای خود خواهد رسيد. بدين معنی که گرده هر نوع گلی بر روی مادگی همان نوع گل انتقال می يابد، ساير حشرات گرده افشان فاقد اين خاصيت هستند. آزمايشهای متعدد نشان داده است که درختان ميوه به علت چسبناک بودن گرده ها بيش از همه نباتات ديگر نياز به گرده افشانی توسط زنبورعسل دارند.

زنبورعسل نه تنها در کميت محصولات باغی و زراعی اثر بارزی دارد، بلکه در کيفيت آن نيز بهوجه قابل توجهی مؤثر است و از اين جهت است که درکشورهای مترقی همه ساله باغداران و زارعين کندوهای زنبورعسل را اجاره کرده و در باغات و مزارع خود مستقر میکنند. 

از آنجايی که حفظ بقا و ازدياد نسل اکثر گياهان گلدار به وسيله عمل گرده افشانی صورت میگيرد، اگر از باروری يک نوع گياه جلوگيری به عمل آيد، گلهای آن گياه هرگز به دانه وميوه تبديلنشده و نسل آن گياه از بين خواهد رفت. با از بين رفتن نسل گياهی در يک منطقه به همان اندازهنيز خاک، پوشش گياهی خود را از دست خواهد داد و در مقابل ريزش باران و وزش باد مقاومت خود را از دست داده و مواد کلوئيدی را که در به هم پيوستن ذرات خاک و همچنين در رشد گياهیمؤثر هستند، شسته و از بين خواهد برد و در نتيجه فرسايش خاک صورت میگيرد. شدت فرسایش خصوصا در مناطق آب و هوايی خشک مثل ايران سبب میشود که باد نيز اين خاکها را از طرفی به طرف ديگر انتقال دهد و شنهای روان را به وجود آورد.  نتيجتا مقدار هوموسی که بايد از آن موادغذايی مورد نياز برای انسان و حيوان توليد شود، از بين خواهدرفت. بنابراين عدم توجه به يک حشره کوچک، میتواند باعث تغييرات ١٨٠ درجه‌ای محيط زيست و تبديل آن به کوير و شنزارها شود. 
علاوه بر محسنات فوق، زنبورعسل تنها حشرهای است که پاکيزگی و بهداشت را  کاملا رعايت میکند. چون اگر طبيعت زنبور عسل به گونه‌ای باشد که روی مواد آلوده بنشيند، عوامل ميکروبی گرده گل را که حاوی مقدار زيادی پروتئين است فاسد کرده وقابليت باروری مادگی را ازدست خواهدداد.